Uyku vücudun fiziksel ve zihinsel olarak dinlenmesini ve yenilenmesi sağlayan biyolojik bir süreçtir. Uyku beynin o gün içinde aldığı veriyi işlemesini sağlar. Türk Dil Kurumu uykuyu 'Dış uyaranlara karşı bilincin, bütünüyle veya bir bölümünün yittiği, tepki gücünün zayıfladığı ve her türlü etkinliğin büyük ölçüde azaldığı dinlenme durumu' şeklinde tanımlar. Uykuda duyu sistemlerimiz ve kas faaliyetlerimiz baskılanır ancak hormonal ve beyin aktiviteleri üst sevide gerçekleşir. Bu sayede vücut dinlenmiş olur.
İnsan bedenindeki önemli aşamalar uyku esnasında kat edilir. Yaşamımız boyunca ihtiyacımız olacak kimyasal maddeler uykuda üretilir. Çocukluk döneminde kas ve iskelet sisteminin gelişimi uyku sırasında sağlanır. Ayrıca büyüme hormonları da uyku sırasında salgılanır.
İnsan bedenin ihtiyaç duyduğu uyku süresi ortalama 8-9 saattir. Yeni doğan bebeklerde uyku ihtiyacı daha fazlayken yaş ilerledikçe ihtiyaç duyulan uyku süresi de düşer. Yetişkin bireyler arasında da uyku ihtiyacı farklılık gösterebilir. Kimi insanlar 5-6 saatlik bir uykuyla da kendilerini zinde hissedebilirler.
Çevre şartları da insanların ihtiyaç duyduğu uyku sürelerini değiştirebilir. Örneğin sıcak iklime sahip ülke insanlarında öğle uykusu alışkanlığı vardır.
Yeterli uyku alınamaması durumunda bireylerde asabiyet, unutkanlık, dikkat dağınıklığı gibi sorunlar yaşanabilir. Ayrıca uyku sorunlarının depresyona da neden olduğu gözlenmiştir. Bir insan ömrünün 1/3'ü uykuda geçmektedir. Bu nedenle uyku sorunlarının yaşanması zamanla ciddi rahatsızlıklara da yol açabilir. Uyku yapısını ve kalitesini etkileyen pek çok faktör vardır. Bunların bir kısmı uykuya dalma, uykuyu sürdürme gibi sorunlara yol açarken, gündüz uykulu olma haline de sebep olabilir. Yapılan bir araştırmada toplumun %10'luk bir kısmında uykusuzluk sorunu olduğu tespit edilmiştir.
Uzmanlara göre uykumuz yaklaşık 1,5 saat süren döngülerden oluşmaktadır. Her döngüde ise 4 evre bulunmaktadır. İlk üç evre nREM evreleri, son aşama ise REM uykusu olarak bilinmektedir. Özellikle REM evresi beynin anıları birleştirdiği son derece kritik bir evredir. Yeterli REM uykusu alamamanın fiziksel ve mental açıdan sağlığı olumsuz etkilediği de çeşitli araştırmalarla ispatlanmıştır.
Sağlıklı bir uyku için neler yapmalıyız?
• Uykuyu bozacak yiyecek ve içecekler tüketmemeliyiz. Özellikle çay, kahve ve sigara gibi maddelerin uykudan 3 saat öncesinde tüketilmemesi gerekiyor. Ayrıca yağlı ve şekerli yiyecekler de sağlıklı bir uykuyu olumsuz etkiliyor.
• Alkolden uzak durmalıyız. Alkolün uyku getireceği düşünülse de aslında tamamen uyku kalitesini olumsuz etkilediği unutulmamalıdır.
• Uyku rutini oluşturmalıyız. Uyuma ve uyanma saatlerinde bir düzene sahip olmalıyız. Her sabah aynı saatte uyanmak uykuyu düzenleyen bir faktördür.
• Gündüz uykusu yerine gece uykusunu tercih edin. Uzmanlar tarafından gündüz uykusu gece uykusuna denk olmadığı belirtilmektedir. Gündüz uzun süreli uyumamalı eğer karşı konulmaz bir şekilde uyuma ihtiyacı belirirse bu süre 20 dk. yı geçmemelidir.
• Uykudan önce egzersiz yapmayın. Yatma vakti ile egzersiz arasında en az 2 saat zaman bırakılması ayrıca sabah erken saatlerde egzersize başlanması da uyku kalitesini bozuyor.
• Uyku hijyenini sağlayın. Uyunan alanın sıcaklığından, ışığına kadar pek çok etken uykunun kalitesini bozuyor. Uyunan oda da cep telefonu, televizyon bulundurulması da uyku hijyenini olumsuz etkiliyor.
• Uykunun gelmesini yatakta beklemeyin. Uykunun gelmesini yatakta beklemek genelde pek çok insan için sinir bozucu olabilmekte. Bu nedenle uzmanlar tarafından uyku gelir gelmez yatmaya gidilmesi tavsiye ediliyor.
