Anonim Şirket Payı Üzerinde Rehin Kurulması-1

Anonim şirket payı/pay senedi üzerinde rehin hakkı kurulması halinde rehin yalnızca pay sahipliğinden kaynaklanan mal varlığı hakları bakımından sonuç doğurur. Pay sahipliğinden kaynaklanan mal varlığı hakları dışında kalan yönetim, katılma, bilgi alma vb. haklar rehnin kapsamı dışındadır. Genel kurula katılma, oy kullanma, temsilci gönderme, bilgi alma ve denetim hakları paraya çevrilemeyecek nitelikte haklar olduğundan rehin konusu olmazlar ve bu hakları kullanma yetkisi pay sahibine aittir.

Rehnin Kar Payı Hakkı Bakımından Durumu

TMK m. 959 hükmü gereğince dönemsel gelir getiren alacakların rehninde, vadesi gelmemiş dönemsel gelirler aksi kararlaştırılmadığı takdirde rehnin kapsamındadır. Anonim şirket payı bakımından kar payı dönemsel gelir niteliğindedir, bu sebeple rehin hakkı kurulduktan sonra muaccel hale gelen kar payı rehin hakkı kapsamında yer almaktadır.

Tarafların aksini kararlaştırmak suretiyle rehin hakkı kurulmadan önce muaccel hale gelmiş kar payı alacağını rehin kapsamına almaları mümkündür. Kar payı kupona bağlandığı takdirde, rehnin kapsamı içinde yer almaları için kuponların rehin alana teslim edilmesi gerekir (TMK m. 959).

Ancak, tarafların anlaşması ile kupona bağlanan kar payı hakkının rehnin kapsamı dışında bırakılması mümkündür. Bu durumda kupona bağlanan kar payı hakkı muaccel hale geldiği takdirde rehin alanın kuponları rehin verene iade etmesi gerekmektedir.

Kar payı, rehin hakkı kapsamında yer aldığı takdirde pay sahibinin kar payı hakkı kısıtlanmış durumdadır. Kar payı kupona bağlanmadığı takdirde, rehin hakkı kurulduktan sonra muaccel hale gelen kar payı hakkı rehin kapsamında yer aldığından, paraya çevirme işlemi sonucunda payı iktisap edecek kişi tarafından anonim ortaklıktan tahsil edilecektir. Rehin kapsamı dışında olan kar payı hakkı ise pay sahibi tarafından tahsil edilecektir.

Kar payı hakkı kupona bağlandığı ancak rehnin kapsamına dahil olmadığı takdirde, tahsil etme yetkisi pay sahibindedir. Kupona bağlanan kar payı hakkı rehin hakkı kapsamı içinde yer aldığı takdirde kar payını tahsil yetkisi rehinli alacaklıdadır.

Rehnin Tasfiye Payı Bakımından Durumu

Tasfiye payı hakkı mal varlığı hakkı olması sebebiyle rehin hakkının konusuna dahil olabilir. Şirketin tasfiyesi ile tasfiye payı hakkı, tasfiye bakiyesi üzerinde ileri sürülebilecek bir alacak hakkına dönüşür. Şirketin tasfiye olması ile birlikte payın içerdiği tek hak tasfiye payı hakkı olacaktır.

Bu nedenle anonim ortaklık payının rehninde rehin hakkı, tasfiyeden sonra payın yerine geçen değer veya paydan kaynaklanan bir edim haline gelen tasfiye payı üzerinde devam eder. Son bilançonun tasdik edilmesi ile birlikte tasfiye payı muaccel hale geldiğinden ve ortaklığa karşı ileri sürülebilecek bir alacak hakkına dönüştüğünden, pay üzerindeki rehin hakkı da artık alacak rehnine dönüşür.

Tasfiye ile birlikte rehnin kapsamına giren tasfiye payı hakkı üzerinde pay sahibinin tasarruf yetkisi sınırlanır. Pay senetlerinin rehin cirosu ile rehnedilmesi halinde, rehin alan tasfiye bakiyesini ortaklıktan tahsil edebilir. Ancak, rehin alanın tasfiye bakiyesini rehin konusu alacak muaccel hale gelmeden tahsil ettiği takdirde, tasfiye bedelini uygun bir yere tevdi etmesi gerekmektedir. Rehin konusu alacak muaccel hale geldiğinde, rehin alan tevdi ettiği tasfiye bedelini rehin konusu alacağına mahsuben alabilecektir.

Rehinli çıplak payların tasfiye payı hakkının ortaklık tarafından ödenmesi TMK m. 961 çerçevesinde gerçekleştirilecektir.

Rehin Hakkının Hazırlık Devresi Faizi Bakımından Durumu

Hazırlık devresi faizi hakkı mal varlığı hakkı niteliğine sahip olması sebebiyle, rehin hakkı kapsamında yer almaktadır. Her ne kadar hazırlık devresi faizi, kar payı veya faiz gibi dönemsel edim niteliğinde olmasa da ekonomik açıdan kar payının yerini tutmak üzere ödendiği için rehin hakkı kapsamına alınması gerekmektedir. Bu nedenle, hazırlık devresi faizi de kar payı hakkı ile aynı hukuki rejime tabi tutulacağından, kar payı hakkının rehin kapsamında tahsiline ilişkin kurallar burada da uygulama alanı bulacaktır.

Rehin Hakkının Yeni Pay Alma (Rüçhan) Hakkı Bakımından Durumu

Pay sahipliğinden kaynaklanan yeni pay alma hakkının, rehin hakkı kapsamına dahil edileceğine ilişkin herhangi bir yasal düzenleme bulunmamaktadır. Yeni pay alma-rüçhan hakkı, münhasıran pay sahibine aittir. Çünkü bu hak bir pay sahipliği hakkıdır ve rehinli alacaklı yalnızca alacağın ödenmemesi halinde rehnin paraya çevrilmesi yoluyla alacağını tahsil etme imkanına sahiptir.

Rehin hakkının pay senedi üzerinde kurulmuş olması halinde rehin alan pay sahibinin yeni pay alma-rüçhan hakkını kullanmasını teminen senedi ortaklığa ibraz etmekle yükümlüdür.

Bununla birlikte belirtmek gerekir ki tarafların aralarında anlaşarak rehin sözleşmesine koyacakları bir hüküm ile yeni pay alma hakkını rehnin kapsamına dahil etmeleri mümkündür. Ayrıca bu kapsamda tarafların, yeni pay hakkının kullanılması halinde pay bedellerinin ödenmesi için gereken maddi kaynağın rehin veren tarafından mı yoksa rehin alan tarafından mı karşılanacağını belirlemesinde de fayda vardır.(1)