[email protected]

Enerji ve sıcaklık gibi çok bilinen ancak tanımı ve fonksiyonları az bilinen, para ile ilgili bazı bilgileri ve düşünceleri, paylaşmak istiyorum. Ayrıca temel özellikleri nedir? Medde ve enerji gibi evrensel bir kanunu var mı? Varsa büyük fizik yasaları ile açıklamak mümkün mü? Sorularının yanıtlarını da bulmaya çalışacağım. Bilimsel ve objektiflik zemininde olmaya gayret edeceğim. Napolyon'un 'para, para, para!' dediği gibi de demeyeceğim…

Para, yeryüzünde belki de en çok bilinen, olgulardan biridir. Onu bilmeyen insan var mı? Bilinmez fakat tanımı ile alım ve satım aracı dışındaki diğer fonksiyonlarını bilenin, az olduğu bilinir. Bunun nedeni, fonksiyonlarının çok olmasıdır. Tıpkı devlet, enerji, sıcaklık gibi…

Her şeyi para olarak görenleri gördüğüm gibi, 'parayla saadet olmaz' diyenleri de gördüm. Çok parası olup çok derdi olanı, az parası olup az derdi olanı da gördüm. Parası olmayıp, derdi çok olanı da…

Paranın Tanımı ve Fonksiyonları

'Para mal veya hizmet karşılığında, ödeme aracı olarak kullanılan nesnedir.' şeklindeki tanım en genel ve klasik tanımdır. Onu daha iyi anlayabilmek için fonksiyonlarını da bilmek gerekir. Üç temel fonksiyonu vardır: değişim aracı olması, bir değerin ölçüsü olması ve servet birikim aracı olması.

Paranın olmadığı eski zamanlarda, insanlar ihtiyaçlarını takas ile karşılamaktaydı. İhtiyaç duydukları malları, karşılıklı olarak değiştiriyorlardı. Para ortaya çıkınca, takasa gerek kalmadı. Temel değişim aracı olarak kullanıldı. Değer ölçüsü olarak mal ve hizmetlerin değerinin ölçülmesine de olanak sağladı. Bir kitabın değerinin örneğin 50 TL olması gibi. İnsanlar gelirlerinin bir kısmını, ileri bir tarihte harcamak düşüncesiyle birikim yapabilir. Bu da para sayesinde gerçekleşerek servet birikimine olanak sağlayabilir.

Fonksiyonları, ticaretin genişlemesine, gelişmesine ve kolaylaşmasına yol açtı. Bu noktada, paranın icadı; insanlık tarihindeki en önemli icatlardan biridir. Tıpkı buhar makinasının icadı gibi belki de ondan da öte. Zira yeni bir dönemin başlamasına neden oldu. Tarihçiler ve ekonomistler nasıl değerlendirir bilemem; ancak icadı, insanlık tarihi açısından bir dönüm noktasıdır.

Paranın bir başka rolü daha var. O da ekonomik politikaların aracı olarak kullanılmasıdır. Para üzerinden, ekonomik politikaları Merkez Bankaları (MB) yürütmektedir. Ekonomide durgunluk olduğu zaman MB piyasayı genişletmek amacıyla piyasaya para sürer. Bu eylem paranın fiyatının yani faizlerin düşmesine, tüketimin ve yatırımların da artmasına neden olur. Böylelikle para ile piyasaları hareketlendirme süreci, gerçekleşmiş olur.

Paranın Çeşitleri

Pek çok çeşit para vardır. Bunlardan birisi, tarihte onun yerine geçen, bazı mallardır. Tuz ve benzeri mallar ile çeşitli hayvanlar veya altın, gümüş vb. değerli madenler de para olarak kullanılmıştır. Bunlara mal para denmektedir. Kağıt para, madeni para ile bazı sertifikalar temsili para; çek de bir banka hesabına dayandığından, o da kaydi para olarak tanımlanmaktadır. Ayrıca vadeli banka mevduatları, devlet tahvilleri, hazine bonoları, plastik para olarak tanımlanan kredi kartları ile döviz de para çeşidi olarak kabul edilmektedir.

Yukarıdan da anlaşıldığı üzere ekonomiler büyüdükçe ve geliştikçe, paranın pek çok çeşidi ortaya çıkmıştır. Hala çıkmaya devam etmektedir. Kripto para gibi yepyeni bir paranın da gelecek yaşamda, dijital olarak hayata geçmesi, öngörülmektedir. Bitcoin bunlardan sadece biridir.

Paranın ortaya çıkışından beri piyasaya sürülmesi işlemine emisyon veya sürüm denmektedir. Sürüm gelişigüzel değil belli prensip dahilinde gerçekleşmektedir. Ayrıca piyasaya sürülen paranın bir biriminin (örneğin 1 TL) değerinin oluşmasında, esas alınan şey de yasalarla belirlenmiştir. Bu düzenlemeye genel olarak para sistemi veya sürüm rejimi denmektedir. Birim değeri, madenlere bağlı olarak tespit edilebilir (fiziksel para). Değer tek maden olabildiği gibi değişik madenler de olabilir. Ancak bir madene bağlı olmaksızın, kamu yetkililerince, üzerine değeri yazılarak kağıt şeklinde çıkartılabilir. Çıkarılan kağıt paralar, gücünü daha çok ülkelerin ekonomik ve siyasi itibarından aldığından, diğer ifadeyle devletlerin emriyle çıkartıldığından, aynı zamanda bunlara emir parası veya itibari para da denmektedir. Günümüzdekiler daha çok bu türdendir.

Evrensel Yasalar Zemininde Para

Evrenin en temel yasaları, korunum yasalarıdır. Bunların da en temelleri: maddenin ve enerjinin korunum yasalarıdır. Tüm evrendeki madde ve enerji sabittir. Bunlar ne artar ne de azalır, sadece biçim değiştirir. Madde de enerji de bir halden, başka bir hale dönüşür. Kömür yanarak küle ve çeşitli gazlara dönüşürken kimyasal enerjisi de evde ısıya, santralde de ısıdan sonra elektriğe dönüşmektedir. Dönüşüm hep devam eder; yaşam da onun üzerinden, süreklilik gösterir. Dönüşüm olduğu sürece, yaşam devam eder. Yaşam devam ettiği sürece de dönüşüm olur. İkisi birbirine bağlıdır. Biri olmadan diğeri olamaz. Yaşamanın kanunu budur. Bu kanun değiştirilemez. Zira yasa kendini korumaktadır. Yasayı koyan Allah, tıpkı kitabı gibi yasasını da korumaktadır. Tüm dünya hatta tüm evren, bir araya gelse yasayı değiştiremez. Buna maddi güç de yetmez…

Korunum yasasının ekonomideki karşılığı; paranın korunum yasasıdır. Eğer onun değeri bir madene veya diğer başka bir fiziksel varlığa bağlı ise (fiziksel) paranın da korunum yasasından bahsetmek mümkündür. Aksi takdirde yukarıda da ifade edildiği gibi bir değere bağlı olmaksızın, salt ülkelerin ekonomik veya siyasi gücüne bağlı olarak üretilen paranın, korunum yasasından bahsetmek mümkün değildir.

Maddenin ve enerjinin korunum yasalarının ihlali, devletler için bile söz konusu değilken paranın korunum yasasının ihlali bu noktada devletlerin tasarrufuna verilmiştir. İnsanların yasayı ihlali, kalpazanlık olarak tanımlanarak büyük suç sayılmış ayrıca toplum tarafından da kınanmıştır. İnsanlara tanınmayan imtiyaz hakkı yani korunum yasasına dayandırılmayan paranın üretim yetkisi, sadece devletlere verilmiştir. Bu şekilde üretilen para, bir anlamda insanlar için korunum yasası çerçevesine alınmıştır. Anlamı: insanların yapamadığını, devletler kamu yararı için yapabilir, demektir.

Sonuç

Maddenin ve enerjinin korunum yasalarını, insanlar da devletler de değiştiremez. Paranın korunum yasasını ise hiçbir şekilde insanlar değiştiremez ancak devletler (fiziksel para dışında) değiştirebilir. Yetkinin, metafizik temelli bir ilişkiye dayalı olarak devletlere verilmiş olması, anlamlıdır. Fakat bunun da bir ölçüsü (veya sınırı) vardır.

Sonuç itibariyle evrende, tüm maddi değerler ve enerji, sabit olduğu halde bunların karşılığı anlamında kullanılan para, çok daha fazla artıyorsa burada evrensel yasalara aykırı bir durum var demektir. Bunun da bir bedeli olacaktır. Bedel, bazılarına göre entropi artışı, bazılarına göre ise enflasyon gibi ekonomik sorunlardır. Adı ister entropi artışı olsun isterse de enflasyon gibi ekonomik sorunlar olsun, sonuç değişmeyecektir.

Paranın yasasını devlet gibi egemen güçler belirlese de tasasını milletler çekecektir. Bu devran da böyle dönmüş, böyle dönecektir...

Hoşça kalın…