Halkevleri ve Köycülük

 

Son günlerde yeniden bir devlet kurmak, yeniden dirilmek gibi söylemlere tanık oluyoruz. Oysa Türkiye Cumhuriyeti Devleti çok ağır bedeller ödenerek, kanlar akıtılarak, canlar verilerek kurulmuştur. Düşmanlarımız, emperyalist güçler hem devletimizi hem de ulusumuzu tarihten silmek için çaba harcamışlardır. Devletimizi ve ulusumuzu yok olmaktan kurtaran, Cumhuriyetimizin kurucusu Ulu Önder Gazi Mustafa Kelam Atatürk diyor ki: “Ulusumuz çok büyük acılar, yenilgiler, facialar görmüştür. Bütün bunlardan sonra yine bu topraklarda bulunuyorsa bunun temel nedeni şundandır: Türk çiftçisi bir eliyle kılıcını kullanırken diğer elindeki sabanla topraktan ayrılmadı. Eğer ulusumuzun büyük çoğunluğu çiftçi olmasaydı, biz bugün dünya yüzünde bulunmayacaktık Türkiye’nin gerçek sahibi ve efendisi, gerçek üretici olan köylüdür. O halde herkesten daha çok refah, mutluluk ve servete hak kazanmış ve lâyık olan köylüdür. Ulusumuz çiftçidir. Ulusun çiftçilikteki çalışmasını yeni ekonomik önlemlerle son dereceye eriştirmeliyiz. Köylü hepimizin velinimetimizdir. Bu soylu unsurun refahını düşüneceğiz”

KÖYÜ VE KÖYLÜYÜ, ÇİFTÇİYİ GÖZDEN ÇIKARIR, YOK EDERSEN, SÜREKLİ ÜRETMEZ, DIŞALIMLARLA UĞRAŞIRSAN ÜLKE DE ULUS DA ELDEN ÇIKAR GİDER. DEVLETİN GÖREVİ ÇİFTÇİYİ DESTEKLEMEK, ONUN REFAHINI SAĞLAMAKTIR..
 

Yüzyıllardır köylümüz bilgisiz bırakılmış, asker ve vergi dışında ayağına gidilmemiştir. Cumhuriyetin kurucuları başta Atatürk olmak üzere Türk köylüsününbilgi, kültür ve ekonomik durumunu yükseltmek için önemli uygulamalara girişmişlerdir.
 

Cumhuriyet’in ilanından sonra, 3 Mart 1924’te Üç Devrim Yasası çıkarılmıştır. Bunlardan biri Öğrenim Birliğini gerçekleştiren yasadır. Bu yasaya dayanılarak Türkiye sınırları içindeki tüm okullar Milli Eğitim Bakanlığına bağlanmıştır. Böylece okul çağındaki kuşağın eğitimi Millî Eğitim Bakanlığınca yürütülecektir.
 

Salt okul çağına gelmişlerin eğitimiyle yetinilmeyecekti. Halk da bilgisizdi, okuryazar değildi. En kısa sürede halkın okuryazar duruma getirilmesi, bilgilendirilmesi, kültürünün yükselttirilmesi, yaşam koşullarının iyileştirilmesi gerekiyordu.
 

Atatürk diyor ki:
 

“Okullardaki eğitim öğretim kadar, okul dışındaki kuşağın sürekli ışık demeti altında tutulması gerekir. Kültür konusuna yaşamsal bir önem veren Atatürk, halk eğitimiyle ilgili dünyadaki tüm gelişmeleri kendi dimağından sonra Türk toplumunun yapısının ve kültürünün süzgecinden de geçirdikten sonra bir senteze dönüştürüp topluma sunmuştur.
 

Okul dışında kalan kuşağı yani yetişkinleri, sürekli aydınlatmak, bilgilendirmek ve onların kültürlerini yükseltmek; düşünce, kültür ve sanat insanlarının yetişmesine ortam hazırlamak; devrimleri halka benimsetebilmek amacıyla Halkevleri ve köylerde Halkodaları açılmıştır.
 

Halkevlerinin ilki, Atatürk’ün buyruğu ile 19 Şubat 1932’de Ankara’da eski Türk Ocağı Binası’nda açıldı. Aynı gün yurdun değişik yerlerinde 14 Halkevi daha hizmete girdi.
 

Halkevlerinin ve Halkodalarının temel amacı, Atatürk Devrimi ve İlkeleri’ni, tüm yurttaşların tam ve doğru olarak anlamasını, kavramasını, benimsemesini sağlamak; ulusu bilinçli, birbirini anlayan, birbirini seven, aynı ülküye bağlı bir toplum oluşturmak; kültür, ülkü, amaç ve düşünce birliğini güçlendirmek; ulusal birliği oluşturan ulusal ruhu biçimlendiren ve güçlendiren kültür ögelerini ortaya çıkarıp geliştirmek; köylü ile kentli yurttaşlar arasındaki ilişkileri güçlendirmektir. Ancak, böylece laik, çağdaş yeni yurttaş yaratılabilirdi.
 

Halkevleri ve Halkodaları, kuruluş amacına ulaşabilmek için, dil ve edebiyat, tarih; güzel sanatlar; tiyatro, spor, sosyal yardım, halk dershaneleri ve kurslar, kütüphane ve yayın, müze ve sergi, köycülük kolları adıyla dokuz çalışma alanı belirlenmiştir.
 

Her çalışma kolu, kendi alanlarında coşkulu etkinlikler yapmıştır. Bu yazımızın konusu köycülük çalışmalarıdır. Halkevleri Yönetmeliği’nin 104. Maddesi, Köycülük kolunun ana görevini şöyle belirlemiştir: Köylerin sosyal, sağlık ve estetik açılardan gelişmesi için ve köylü ile kentli arasındaki karşılıklı sevgi ve dayanışma duygularının güçlendirilmesini sağlamak.” 104. Madde doğrultusunda Köycülük Kolu, köyü ve köylüyü hedef almıştır. Köyün ve köylünün aydınlanması, bilgi ve kültürünün yükseltilmesi için çaba harcamıştır.
 

Diğer yandan Köycülük kolu, Atatürk’ün “ulusun efendisi gerçek üretici olan köylüdür. Herkesten çok refah, mutluluk ve servete hak kazanmış ve lâyık olan köylüdür.” direktifine uygun olarak Köyün, köylünün ekonomik yönden gelişmesi için kooperatifçiliğin öğretilmesi, geliştirilmesi için çok önemli katkı sağlamıştır.
 

Köycülük kolu, köylerdeki halkodalarınca açılan kurslarla köylünün okuryazarlık oranını yükseltmek, köylü ile kentli arasındaki kültür farkını en aza indirmek için de çeşitli yayınlar götürmüş, kurslar ve sergiler açmış, konferanslar ve temsiller vermiştir. Ayrıca köydeki sağlık ve yaşam koşullarının yükseltilmesi için de çaba harcamıştır.
 

Köycülük Kolunun açtığı kurslara kadınlar daha çok ilgi göstermiştir. Söz gelimi 1936-37 Öğretim yılında 14 kurs açılmış, bu kurslara 6 erkek, 1216 kadın katılmıştır. 1937-38’de açılan 31 kursa 86 erkek, 1055 kadın; 1938-39’da 33 kurs açılmış, 216 erkek, 1386 kadın atılmıştır.
 

Halkevleri ve Halkodaları tarafından düzenlenen konferansların konuları, görgü kuralları, Türk şiiri, fizik, felsefe, ekonomi, tarih, denizcilik, milliyetçilik, spor, gazetecilik vb.dir. Müzisyeninden ressamına kadar bütün aydınlar, sanat erleri tepeden inme değil, karşılıklı sevgi ve dayanışma duygusu içinde köye gitmeye özen göstermişlerdir.
 

Halkevlerinin Köycülük Kolu, önemli ve özel günlerde köylüleri kentlere çağırıp ortak kutlamalar da gerçekleştirmiştir.
 

Halkevlerinin sayısı giderek artmış, altı yılda (1932-1938), 209 Halkevi açılmıştır. Bu sayı giderek artmış ve 478’e ulaşmıştır. 4322 Halkodası açılmıştır. Yapılan etkinliklerle Halkevleri ve Halkodaları eğitim, kültür ve sosyal dayanışma kurumu durumuna gelmiştir. Atatürk, Halkevlerinin etkilerini “sosyal ve kültürel devrim” olarak nitelemiştir.
 

İl ve ilçe merkezlerinde bulunan Halkevleri tarafından 40 dolayında dergi yayımlanıyordu. Dergiler dışında pek çok kitap çıkarmış, zengin kitaplıklar oluşturmuştur. Ayrıca köylünün bilgilendirilmesi ve aydınlanması için de Köy Duvar Gazetesi çıkarılmıştır. Bu gazetede sağlık, ekonomi, toplum sorunları ile ilgili bilgilere; cumhuriyetin kazanımlarına, Türk Devrimi’ne ve önemine yer verilmiştir. Ankara Radyosu’nda köycülükle ilgili konuşmalar, söyleşiler de gerçekleştirilmiştir.
 

1932-1940 yılları içinde Halkevlerince 23750 konferans, 12350 temsil, 9050 konser, 7850 film gösterisi, 970 sergi gerçekleştirilmiştir.
 

Her yurttaş, Halkevlerine kolayca girip çıkabiliyor, ilgi duyduğu etkinliklere katılabiliyordu. Halkevleri, eğitim-kültür, sanat, spor, yayın etkinlikleri yanında yoksullara, hastalara da yardım ve sosyal dayanışma etkinliklerini de yürütüyordu.
 

Atatürk, Halkevleri ve Halkodalarının çalışmalarını yakından izlemiş, sergilere katılmış, bazı eserleri satın alarak destek olmuştur. Atatürk, Halkevleri ve Halkodaları ile büyük bir sanat ve kültür atılımı yapmıştır. Halkevleri ve Halkodaları, Türk kültürünün gelişmesine ve yayılmasına, köyün, köylünün aydınlanmasına, kooperatifçiliğin gelişmesine, yaygınlaşmasına çok büyük katkı sağlamıştır.
 

Halkın aydınlanma odağı olan ve Halkodaları, çağdaş etkinliklerini 14 Mayıs 1950 seçimlerine kadar sürdürdüyse de devrin iktidarı tarafından 08 Ağustos 1951’de kapatıldı. Zengin kitaplıklarındaki eserler korunamadı ve heder olup gitti, yazık oldu. Oysa İsmet İnönü’n de belirttiği gibi ve Halkodaları bir siyasi kuruluş değil, sosyal ve kültürel kurumlardı.

Halkevlerinin ve Halkodalarının 89. Kuruluş yılı kutlu olsun.

--------------------------

Kaynaklar:

1. Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I, II
2. Prof. Dr. Utkan Kocatürk, Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri
3. Prof. Dr. Özer Ozankaya, Cumhuriyet Çınarı
4. Seda bayındır Uluskan, Atatürk’ün Sosyal ve Kültürel Politikaları