Bundan önceki bir makalemde değindiğim, “Kuruluş Gözetimli Analiz (KURGAN)” uygulaması mükelleflerin mali verilerini sistematik bir risk yaklaşımıyla değerlendirirken, “Vergi Denetim ve Analiz Sistemi’ni (VEDAS)” bu verileri gözlemleyen ve anlamlandıran “denetim sistemi” olarak değerlendirebiliriz.
Vergi Denetim ve Analiz Sistemi (VEDAS), Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB) tarafından geliştirilen, vergi denetim süreçlerinde etkinlik ve doğruluk sağlamak amacıyla tasarlanmış bütünleşik bir bilgi sistemidir. Bu sistem, dijital dönüşümün vergi alanına uygulanmasıyla birlikte risk odaklı denetim yaklaşımını destekleyen yapay zekâ tabanlı bir analiz altyapısı sunmaktadır.
VEDAS, kamu mali yönetimi ile vergi mükelleflerine ilişkin finansal, ticari ve idari verileri bir araya getirerek analitik modellerle değerlendirir ve potansiyel risk unsurlarını tespit eder.
Kurumsal Çerçevesi
VEDAS’ın yasal dayanağı, öncelikle 213 sayılı Vergi Usul Kanunu (VUK) ve 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’na dayanmaktadır. Ayrıca, 178 sayılı KHK ve 5345 sayılı Gelir İdaresi Başkanlığı’nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun da bu sistemin kurumsal çerçevesini oluşturur. Bu düzenlemeler, veri toplama, analiz, denetim ve sonuçlandırma süreçlerinin hukuki sınırlarını tanımlar. Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı ve Gelir İdaresi Başkanlığı, sistemin yönetim ve gözetim sorumluluğunu üstlenmektedir. Ayrıca 2019 tarihli Cumhurbaşkanlığı Genelgesi ile kamu kurumlarında veri analizine dayalı denetim süreçlerinin güçlendirilmesi hedeflenmiş, VEDAS bu stratejinin uygulama aracı olarak konumlanmıştır.
İşleyişi
VEDAS’ın tasarlanışı modüler bir yapıya sahiptir. Sistem, farklı kaynaklardan gelen verileri büyük veri altyapısında birleştirir. Bu kaynaklar arasında e-Fatura, e-Arşiv, e-Defter, POS cihazı hareketleri, banka işlem kayıtları, SGK verileri, gümrük ve ticaret verileri yer almaktadır. Veri akışı, güvenli API entegrasyonları ve ETL (Extract, Transform, Load) süreçleri üzerinden sağlanır.
Sistemin kalbinde yer alan Analiz Motoru, büyük veri teknolojileri (Hadoop, Spark vb.) üzerinde çalışan bir risk değerlendirme algoritmasıdır. Bu algoritmalar, mükellef davranış modelleri, sektör karşılaştırmaları ve geçmiş denetim sonuçlarını dikkate alarak bir “risk skoru” üretir. Üretilen bu skorlar, denetim önceliklendirmesinde kullanılır. Denetim modülleri, saha denetimi planlama, denetçi atama, raporlama ve geri bildirim süreçlerini dijital ortamda yönetir. Gösterge paneli yapısı, yöneticilere anlık risk görünürlüğü ve performans izleme imkânı sunar.
VEDAS ayrıca yapay zekâ destekli anomalik tespit modülüyle olağandışı işlem kalıplarını belirler. Bu sayede, manipülasyon riski yüksek olan mükellefler erken dönemde tespit edilerek denetime yönlendirilir.
Denetim Süreçlerine Katkısı
VEDAS, klasik denetim süreçlerinde karşılaşılan rastgele seçim yönteminin yerine, risk temelli bir denetim yaklaşımı getirmiştir. Bu durum, hem denetim kaynaklarının verimli kullanılmasını hem de kamu gelirlerinin daha etkin korunmasını sağlar. Sistem, sahadan toplanan denetim sonuçlarını da sürekli olarak analiz motoruna geri besleyerek kendini geliştiren bir öğrenme mekanizması oluşturur. Ayrıca, kurum içi veri bütünlüğü, denetim takibi ve performans ölçümü alanlarında önemli kazanımlar sunar.
Kurumsal açıdan bakıldığında, VEDAS yalnızca bir analiz sistemi değil, aynı zamanda vergi idaresi için stratejik karar destek aracıdır. Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın dijital dönüşüm hedeflerine doğrudan katkı sağlar ve uluslararası standartlara uyumlu denetim altyapısı oluşturur.
Değerlendirme
VEDAS, Türkiye’de vergi denetiminin dijitalleşme sürecinde en önemli araçlarından biridir. Bu sistem, mükellefleri korkutmadan veri uyumuna davet ediyor ve denetim süreçlerinin doğruluğunu artırıyor.
Yasal temeli sağlam, teknik yapısı ölçeklenebilir ve analitik kapasitesi yüksek bir sistem olarak, mali disiplinin güçlendirilmesine katkı sunmaktadır. Hem kamu yönetimi açısından hesap verebilirliği artırmakta hem de mükellef davranışlarını daha şeffaf bir yapıya kavuşturmaktadır.
VEDAS, böylece denetim süreçlerini sistematik hâle getirirken, mali yöneticiler ve danışmanlar için süreçleri yorumlama ve müşteriye sürece uyum rehberliği sağlama açısından yeni bir bakış açısı ve sisteme uyum gereksinimini ortaya çıkarıyor.
VEDAS süreci, veriyi anlamlandıran ve farkındalık yaratan bir yeni sistem olarak, Türkiye’de vergi denetiminin geleceğini şekillendirecek gibi görünüyor. Önümüzdeki dönemde sistemin yapay zekâ, makine öğrenmesi ve otomatik raporlama modülleriyle daha da geliştirileceği öngörülmektedir.