YAZARLAR

Tüm Yazıları Mahmut Köksal

İllerin 2019 yılı bütçe performansı

29.01.2020 01:29


Merkezi yönetim bütçesinin 2019 yılındaki gelir tahsilatı ile giderlerini(2019 yılı toplam gelir: 875.796.214 bin TL, toplam gider: 999.489.433 bin TL, bütçe açığı: 123.693.219 bin TL) iller itibariyle karşılaştırma kapsamında konuya ilişkin çeşitli rakamsal verileri sunmadan önce; Hazine ve Maliye Bakanlığının bu husustaki dip not açıklamasının (Bakanlıkların merkez muhasebe birimlerince tahsil edilen ve ödenen tutarlar il ayrımına tabi tutulmaksızın “merkez” satırında yer almaktadır.) dikkate alınmasının doğru analiz yapmaya katkı sağlayacağını ve 2019 yılında gelirlere ilişkin merkez tahsilatının toplam tahsilat içindeki payının yüzde 14,41, merkezce ödenen tutarların toplam giderler içindeki payının ise yüzde 57,31 olarak gerçekleştiğini hatırlatalım ve toplam bütçe gelirlerinin toplam bütçe giderlerini (merkez tahsilat ve giderleri dahil) karşılama oranının ise yüzde 87,62 olduğunu, 2018 yılında ise bu oranın yüzde 91,26 olarak gerçekleştiğini belirtelim.

Toplam 81 il içinde kendi giderlerini kendi gelirleriyle (vergi ve diğer gelirler) fazlasıyla karşılayan il sayısı 12’dir. Bu iller ve giderlerini gelirleriyle karşılama oranları şöyledir: Kocaeli (% 827,96), İstanbul (% 713,84), İzmir (% 433,99), Tekirdağ (% 241,13), Zonguldak (% 199,57), Mersin (% 168,06), Bursa (% 156,76), Hatay (% 148,99), Ankara (% 139,24), Antalya (% 123,80), Yalova (% 121,04) ve Muğla (% 100,50). 2018 yılında da bu konumdaki il sayısı 12 olmuş ve aynı iller bazı sıralama farkıyla bu listeyi oluşturmuştu.

Diğer 69 ilin durumları ise şöyledir: Giderinin % 10’una kadarını karşılayan il sayısı (3), % 10-19 (11), % 20-29 (16), % 30-39 (13), % 40-49 (7), % 50-59 (14), % 60-69 (1), % 70-79 (1), % 80-89 (3),% 90-99 (0). Bu sıralamaya bakıldığında; kendi giderlerini kendi gelirleriyle karşılamaya en yakın performans gösteren diğer iller; Manisa (% 89,22), Denizli (% 88,47), ve Rize (% 84,58) olarak dikkat çekerken, Şırnak (% 9,49), Tunceli (% 9,38) ve Hakkari ise (% 7,35) performansı en düşük iller olmuştur.

Toplam gelir tahsilatı içindeki payı yüzde 1 veya daha fazla olan 8 il ve payları şöyledir: İstanbul (% 37,59), Ankara (% 10,68), İzmir (% 9,99), Kocaeli (% 8,42), Bursa (% 1,83), Mersin (% 1,78), Antalya (% 1,40), Hatay (% 1,22) ve Merkez (% 14,41). Bir başka ifadeyle bu 8 ilin ve merkez tahsilatının toplamı; toplam gelir tahsilatının yüzde 87,32’sini, diğer 73 il ise toplam gelir tahsilatının ancak yüzde 12,68’ini oluşturabilmektedir. Tekirdağ (% 0,97), Adana (% 0,71) ve Konya (% 0,64) ise toplam gelir tahsilatı içindeki payları yüksek diğer iller olarak dikkati çekmektedir. Kendi giderlerini kendi gelirleriyle karşılamakla birlikte toplam gelir tahsilatı içindeki payı yüzde 1’in altında kalan illerden biri olan Tekirdağ’ın yüzde 0,97’lik katkısının yanı sıra bu kapsamda olan Zonguldak ili yüzde 0,54, Muğla ili yüzde 0,52, Yalova ili ise yüzde 0,17 oranında bir katkı sağlayabilmiştir. Toplam gelir tahsilatı içinde payı en düşük iller olarak; Çankırı, Gümüşhane, Tunceli ve Ardahan yüzde 0,02 oranıyla, Bayburt ise yüzde 0,01 oranıyla sıralamanın sonunda yer almışlardır.

Toplam gelir tahakkuklarının tahsilata dönüşme oranı (tahsilat/tahakkuk) yüzde 63,81’dir. Merkezde bu oran yüzde 99,35’dir. Üç büyük ilimizdeki oranlar ise şöyledir: İstanbul (% 59,98), Ankara (% 61,89) ve İzmir (% 71,04). Bu oran; en yüksek Tunceli (% 83,38), Rize (% 82,69) ve Kocaeli (% 82,21) illerinde, en düşük ise Mardin (% 18,83), Sakarya (% 15,91) ve Kilis (% 13,28) illerinde gerçekleşmiştir.

Toplam vergi tahakkuklarının tahsilata dönüşme oranı ise yüzde 77,78’dir. Merkezde bu oran yüzde 100’dür. Üç büyük ilimizdeki oranlar ise şöyledir: İstanbul (% 80,15), Ankara (% 75,00) ve İzmir (% 84,91). Bu oran; en yüksek Kocaeli (% 90,79), Tunceli (% 87,33), Mersin (% 86,32), Rize (% 85,47), Zonguldak (% 84,08), Tekirdağ (% 82,61) ve Hatay (% 81,95) illerinde, en düşük ise Sakarya (% 14,96) ve Kilis (% 11,59) illerinde gerçekleşmiştir.

En fazla vergi tahsil edilen ilk 15 ilin vergi tahsilatı toplamının toplam vergi tahsilatı içindeki payı yüzde 90,91 olup, bu illerin payları ise şöyledir: İstanbul (% 45,11), İzmir (% 12,53), Kocaeli (% 10,63), Ankara (% 10,47), Mersin (% 2,19), Bursa (% 2,12), Hatay (% 1,46), Antalya (% 1,40), Tekirdağ (% 1,19), Adana (% 0,78), Konya (% 0,68), Zonguldak (% 0,65), Manisa (% 0,65), Samsun (% 0,54) ve Kayseri (% 0,51). Merkezin, toplam vergi tahsilatı içindeki payı yüzde 0,60’dır. Diğer 66 ilden toplanan vergi tahsilatı ise toplam vergi tahsilatının ancak yüzde 8,49’unu oluşturmaktadır.

Giderleri en fazla olan ilk 20 il ve bu illerin toplam giderler içindeki payları şöyledir: Ankara (% 6,72), İstanbul (% 4,61), İzmir (% 2,02), Diyarbakır (% 1,07), Adana (% 1,04), Bursa (% 1,02), Antalya (% 0,99), Konya (% 0,99), Mersin (% 0,93), Kocaeli (% 0,89), Samsun (% 0,81), Şanlıurfa (% 0,80), Kayseri (% 0,78), Gaziantep (% 0,75), Trabzon (% 0,73), Van (% 0,73), Hatay (% 0,72), Erzurum (% 0,65), Balıkesir (% 0,59) ve Eskişehir (% 0,55). Toplam giderler içindeki payı en düşük olan iller ise Gümüşhane (% 0,09), Ardahan (% 0,08) ve Bayburt (% 0.07) olmuştur.

En fazla personel gideri olan ilk 20 ilin sıralaması ve o illerin kendi toplam giderleri içindeki personel giderlerinin payı ise şöyledir: İstanbul (% 55,43), Ankara (% 31,11), İzmir (% 60,39), Diyarbakır (% 60,25), Konya (% 60,19), Bursa (% 57,23), Antalya (% 57,52), Adana (% 53,45), Kocaeli (% 56,53), Şanlıurfa (% 62,60), Mersin (% 51,44), Gaziantep (% 63,17), Hatay (% 63,83), Van (% 58,52), Kayseri (% 54,23), Samsun (% 52,35), Balıkesir (% 63,42), Şırnak (% 65,70), Erzurum (% 52,09) ve Manisa (% 61,79).

Görüldüğü üzere; toplam giderleri ile personel giderleri en fazla olan 20 ilden 18 ilin ayni iller olması ve Ankara ili hariç söz konusu illerin her birinin toplam giderinin yarısından fazlasını personel giderinin oluşturması dikkat çekmektedir. Tüm iller dikkate alındığında ise toplam personel giderleri toplam bütçe harcamalarının yüzde 25’ini teşkil etmektedir.

Yukarıdaki veriler değerlendirildiğinde ve geçmiş yılların rakamsal görüntüleriyle karşılaştırıldığında; illerin 2019 yılı bütçe performanslarına ilişkin sıralamalarda önceki yıllara göre önemli değişiklikler olmadığı, bütçe performansı yüksek ve düşük olan illerin hep ayni iller olduğu, illerin gerek çeşitli yerel potansiyellerinin aktif hale geçirilmesi gerekse merkezi yönlendirmeler ve teşviklerle katma değer yaratılması kapsamında öngörülen ekonomik hedeflere ulaşılamadığı, ülke ekonomisinde lokomotif görevi gören sınırlı sayıda illere yeni iller eklenemediği ve bölgeler ile şehirler arasındaki gelişmişlik farkının azaltılması yönündeki çabaların beklentileri karşılayamadığı görülmektedir.

Ülkemiz ekonomisinin dışa açık bir ekonomi olmasının doğal sonucu olarak; dünyadaki her alandaki teknolojik gelişmelerin kısa süre içinde yaşantımıza yansıdığı, hayatımızı kolaylaştırdığı ve bu kapsamda inşaat sektöründeki gelişmelerin de şehirlerin görüntüsünü kırsal kesime göre farklı kıldığı bir gerçektir. Ancak, illerdeki gerçek gelişmenin; her ilimizin ekonomik gücünün arttığı ve milli ekonomiye önemli katkılar sağladığı bir iktisadi bünyeye dönüşmesi olduğu unutulmamalıdır.

Not: Elazığ ve Malatya’daki depremde vefat edenlere Allah’tan rahmet, yakınlarına sabır, yaralılara ise acil şifalar dilerim.

Haberler

Ekonomi

İran ile ticaret hacminde 30 milyar dolar hedefi

Ekonomi

Küresel piyasalar karışık seyrediyor

Gündem

Emeklilere bayram ikramiyelerinin ödeme takvimi belirlendi

Ekonomi

KOBİ'ler yeni dönemde KOSGEB destekleriyle büyüyecek

Gündem

Yapay zeka girişimleri 7 yılda 33 kat arttı

Gündem

İstanbul'da köprüler Pakistan Milli Günü için ışıklandırıldı

Gündem

Yaşlanan nüfusun çalışma hayatına olumsuz etkilerine karşı ''kadın istihdamı'' önerisi

Gündem

Türk Devletleri Teşkilatının tarım bakanları Kazakistan'da toplandı

Gündem

Türksat 6A'da sona yaklaşılıyor

Ekonomi

KOSGEB geçen yıl 107 bine yakın işletmeye destek verdi

Gündem

Cumhurbaşkanı Erdoğan, bayram tatilinin kamu çalışanları için 9 güne çıkarılacağını açıkladı

Gündem

Çanakkale Şehitler Abidesi'ne Türk bayrağı yansıtıldı