2019 yılı bütçesinin ilk altı aylık performansı

2019 yılı merkezi yönetim bütçesinin Ocak-Haziran kümülatif verilerine bakıldığında rakamsal özet görüntüler şöyledir: Bütçe giderleri bu dönemde geçen yılın Ocak-Haziran dönemine göre yüzde 20,5 artarak 481,6 milyar TL olarak gerçekleşirken; bütçe gelirleri ise anılan dönemde geçen yıla göre yüzde 14 artarak 403 milyar TL’ye ulaşmıştır (Bütçe hedefinin giderlerde yüzde 50,1’i, gelirlerde ise yüzde 45,8’i gerçekleşmiştir). Geçen yıl aynı dönemde 46,1 milyar TL olan bütçe açığı bu dönemde yüzde 70,5 artışla 78,6 milyar TL’ye çıkmıştır (Bütçe hedefinin yüzde 97,5’i). Faiz dışı açık ise geçen yılın aynı döneminde 12 milyar 283 milyon TL iken bu dönemde yüzde 126,6 artarak 27 milyar 839 milyon TL olmuştur. Diğer yandan, faiz hariç bütçe giderleri bu yılın ilk altı ayında geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 17,7 artarak 430,8 milyar TL olarak gerçekleşmiştir (Bütçe hedefinin yüzde 51,1’i). Faiz giderleri için öngörülen 117,3 milyar TL toplam ödeneğin yüzde 43,3’ü olan 50,8 milyar TL (geçen yılın ayni dönemine göre yüzde 50,1 artış) ilk altı ayda harcanmış olup, bu tutarın 36,4 milyar TL’si iç borç faizleri, 12,5 milyar TL’si dış borç faizleri, 1,9 milyar TL’si ise diğer borç giderleri için harcanmıştır.

Gelirler açısından bakıldığında ise geçen yılın ayni dönemine göre; vergi gelirleri bu dönemde ancak yüzde 4,4 artarak, yıllık bütçe hedefinin (756,5 milyar TL) yüzde 40,7’sine (307,7 milyar TL) ulaşabilmiş, vergi dışı diğer gelirler ise yüzde 83,2 artarak 81,9 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Geçen yılın aynı dönemine göre; gelir vergisinde yüzde 17,8, kurumlar vergisinde yüzde 5,2, ithalde alınan katma değer vergisinde yüzde 4,6, banka ve sigorta muameleleri vergisinde (BSMV) yüzde 33,8, damga vergisinde ise yüzde 10,4 oranında tahsilat artışı olmuş, dahilde alınan katma değer vergisinde yüzde 14,7, özel tüketim vergisinde yüzde 4,2, harçlarda ise yüzde 3,6 oranında tahsilat azalışı olmuş, bu vergilerden sadece BSMV ilk altı ayda yüzde 50’lik tahsilat oranını aşabilmiş, diğer vergilerin tahsilatı ise yüzde 7,8 artmıştır. Öte yandan, bütçe gelirlerinin bütçe giderlerini karşılama oranı geçen yılın aynı döneminde yüzde 88,5 iken bu dönem yüzde 83,7 olmuş, geçen yılın aynı döneminde bütçe gelirlerinin yüzde 83,4’ünü oluşturan vergi gelirlerinin payı bu dönemde yüzde 76,4’e düşmüş ve bu dönemde vergi gelirlerinin tahsilat/tahakkuk oranı ise yüzde 60,9 olarak gerçekleşmiştir.

Bu yılın ilk altı ayında bütçe hareketleri içinde dikkati çeken diğer bazı durumları ise şöyle sıralamak mümkündür. T.C. Merkez Bankasının 2018 Yılı Faaliyet Raporunda; Hazine ve Maliye Bakanlığına aktarılacak tutar 37,5 milyar TL olarak gösterilmiş (vergi yükümlülüğü ve Hazineye aktarılacak kar payı ), Hazine ve Maliye Bakanlığının verilerinde ise 2019 yılı Ocak ayı Hazine Portföyü ve İştirak Gelirleri33,9 milyar TL olarak yer almıştır. Dolayısıyla, T.C. Merkez Bankası bütçe gelirlerine önemli bir katkı sağlamıştır. Öte yandan, tarımsal destekleme ödemelerine ayrılan yıllık ödeneğin (16,1 milyar TL) yüzde 73,8’i olan 11,9 milyar TL’nin ilk altı ayda kullanılması dikkati çeken diğer bir husus olmuştur. Bu dönemde sosyal güvenlik primi işveren hissesinin 5 puanlık kısmının Hazine tarafından ödenmesi amacıyla yapılan transfer tutarı ise 10,5 milyar TL’ye ulaşmıştır. Sosyal güvenlik kurumlarına yapılacak transferler için; 2018 yılında, merkezi yönetim bütçesinin % 17,8’i oranında (135,7 milyar TL) ödenek ayrılmıştı, 2019 yılı bütçesinde ise bu ödeneğin % 36,5 artışla 185,2 milyar TL olarak öngörüldüğü ve bu tutarın ise 2019 yılı merkezi yönetim bütçesinin % 19,3’ünü, ilk altı aydaki 98,1 milyar TL’lik harcamanın (geçen yılın ayni dönemine göre yüzde 30,8 artış) ise bu dönemdeki toplam bütçe harcamalarının yüzde 20,4’ünü oluşturduğu görülmektedir.

Hatırlanacağı üzere 2019 yılı bütçesi; 2018 yılı bütçesi gerçekleşme tahminleri (ve gerçekleşme sonuçları) dikkate alındığında, yatırım harcamalarının azalmasını, faiz harcamalarının ise artmasını öngören yapısıyla dikkat çekmiş ve 2018 yılına göre (gerçekleşme) bütçe giderleri yüzde 15,7, bütçe gelirleri ise yüzde 16,1 oranında artırılarak hazırlanmış ve bütçe giderleri 961 milyar TL, bütçe gelirleri ise 880,4 milyar TL olarak öngörülmüş ve beklentilerden ziyade zorunlulukların yansıtıldığı mütevazi bir bütçe olarak yürürlüğe girmişti.

Diğer bir açıdan bakıldığında; bütçe giderlerinin GSYH içindeki payının 2002 yılında yüzde 33,3, 2018 yılında ise yüzde 22,4 olarak gerçekleştiği dikkate alındığında, bütçenin ekonomi içindeki ağırlığının harcama açısından ivme kaybettiği, bütçe gelirlerinin GSYH içindeki payının ise 2002 yılında yüzde 22,1, 2018 yılında ise yüzde 20,5 olarak gerçekleştiği görülmektedir.

Yukarıda belirtilen bütçe sürecini değerlendirirken; ekonomimizin kronik temel sorunlarının ve mevcut iktisadi daralmanın doğal olarak bütçenin yapısını ve performansını da olumsuz olarak etkilediği unutulmamalı, ancak bütçe sistematiği üzerinde yapılan değişikliklerin, getirilen esnekliklerin ve klasik bütçe kültüründen uzaklaşılmasının da bu olumsuz süreçte önemli payının olduğu bilinmelidir.