Tarh edilen vergi ve cezalara karşı başvuru yolları

İnceleme raporuna istinaden tarh edilen vergi ve cezalara karşı başvuru yolları

I. GİRİŞ
İnceleme raporuna istinaden tarh edilen vergi ve cezalar öncelikle mükellefe tebliğ edilmesi gerekmektedir. Tebliğden sonra mükellefin bu vergi ve cezaya karşı 30 gün içinde aşağıda belirtilen yolların birine başvurması gerekir. 30 gün içinde bu yolların hiçbirine başvurmazsa haksız ve yersiz bile olsa bu vergi ve cezalar kesinleşmektedir.

Vergi ve ceza ihbarnamesini alan mükellef kendine tebliğ edilen vergi ve cezalar için tebliğ gününü takip eden günden itibaren 30 gün içinde;

1. V.U.Kanunu 376. maddesine göre cezalarda indirim talep edebilir,
2. V.U.Kanuna göre uzlaşma talep edebilir,
3. Vergi Mahkemesinde dava açabilir.

II. KAPSAM
1. Vergi İncelemesine Yetkili Olanlar

Vergi Usul Kanununa göre vergi incelemesi; Vergi Müfettişleri, Vergi Müfettiş Yardımcıları, ilin en büyük mal memuru veya vergi dairesi müdürleri tarafından yapılır. Gelir İdaresi Başkanlığının merkez ve taşra teşkilatında müdür kadrolarında görev yapanlar her hal ve takdirde vergi inceleme yetkisini haizdir.
Mükellefler vergi incelemesi yapanlardan hüviyet ibraz etmelerini isteyebilirler. Vergi incelemesi yapanlar, yanlarında memuriyet sıfatlarını ve inceleme yetkisini gösteren fotoğraflı resmi bir vesika bulundurmak ve gittikleri yerde işe başlamadan evvel bu vesikayı ilgililere göstermek zorundadırlar.

2. Kesilen Cezalara VUK’nun 376. maddesine Göre İndirim Talep edilmesi

Bilindiği üzere V.U.K’nun 376. maddesine göre, ikmalen, re'sen veya idarece salınan vergi veya vergi farkına ait; vergi ziyaı cezalarında 1/2'si, müteakiben kesilen cezalarda 1/3'ü indirilmektedir. Usulsüzlük ve Özel usulsüzlük cezalarında ise 1/3'ü indirim konusu edilmektedir.

İndirim hakkı dava açma süresi içinde kullanılması gerekmektedir. İndirim hakkını kullanan mükelleflerin diğer başvuru yolları olan uzlaşma isteme ve dava açma hakkı bulunmamaktadır.

İndirimden sonra kalan vergi ve cezaları vadesinde yani dava açma süresinin bitimini takip eden bir ay içinde ya da bu süre içerisinde vergi dairesine teminat göstererek ve dilekçeyle talepte bulunarak 3 ay içinde ödeyebilir. Bu sürelerde vergi ve cezalar ödenmezse indirim hakkı düşmektedir.

3. Uzlaşma Talep Edilmesi

V.U.Kanunun Ek-1. maddesi uyarınca, ikmalen, re'sen veya idarece tarh edilen vergilerle bunlara ilişkin cezalar için uzlaşma talebinde bulunabilmektedir.

Uzlaşma talebi bilerek, kasten vergi zıyaına neden olacak bir fiille işlenmişse yani 359. maddede sayılan nedenden kaynaklanan fiillere göre vergi zıyaına neden olunmuşsa vergi ziyaı cezası, ziyaa uğratılan verginin 3 katı olarak uygulanmaktadır. Bunlar uzlaşma kapsamına girmediğinden uzlaşma talep edilememektedir. Ayrıca usulsüzlük ve Özel usulsüzlük cezaları da uzlaşma yönetmeliğin 2. maddesi gereği tarhiyat sonrası uzlaşma kapsamına girmemektedir.

Vergi incelemesine dayanarak tarh edilecek vergilere kesilecek cezalar içinde tarhiyat öncesi uzlaşma talep edilebilmektedir. Tarhiyat öncesi uzlaşma inceleme sırasında vergi dairesinin tarhiyatından önce yapılmaktadır.

Vergi zıyaına 359. maddede sayılan fiillerle (sahte fatura almak veya düzenlemek fiilleri gibi) neden olunmuşsa bunlarda tarhiyat sonrası uzlaşmada olduğu gibi, tarhiyat öncesi uzlaşma kapsamına girmemektedir. Ancak tarhiyat öncesi yönetmeliğin 2. maddesinde usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları tarhiyat öncesi uzlaşma kapsamına girmektedir.

V.U.K'nun 344. maddesine göre kesilen cezalar 359. maddede sayılan fiillerle işlenmişse ceza, zıyaa uğratılan verginin 3 katı, bunun dışındaki fillerle işlenmişse 1 kat uygulanmaktadır. Uzlaşma 3 kat uygulanan vergi ve cezalar için istenememektedir. Uzlaşma kapsamına giren vergi ve bu vergiler için kesilen cezalar için vergi ve ceza ihbarnamesinin tebliğini takip eden 30 gün içinde uzlaşma talep edilmesi gerekmektedir.

Uzlaşma talep edilmesi halinde dava açma süresi durmaktadır. Uzlaşma sağlanamazsa, ya da uzlaşmaya hiç gidilmemesi durumunda uzlaşma vaki olmadığından dolayı uzlaşmanın sağlanamadığına ilişkin yazının mükellefe tebliğinden itibaren dava açılabilmektedir.. Bu yazının tebliğ edildiğinde kalan süre 15 günden azsa 15 gün içinde, daha fazla ise kalan süre içerisinde dava açılabilmektedir.

Burada dikkat edilmesi gereken husus; uzlaşma kapsamına girmeyen vergi ve cezalara uzlaşma talep edilmesi durumunda bunlar reddedilecek veya uzlaşma kapsamına alınmayacaktır. Bunlar için dava açma süresi durmayacağından, dava açma yoluna gidilecekse 30 gün içinde dava açılmasına dikkat edilmesi gerekmektedir.

Uzlaşma kapsamına giren vergi ve cezalar için, uzlaşma talep edilmişse bunlar uzlaşma süresince dava edilememektedir. Uzlaşma temin edilmemesi durumunda 15 gün ya da kalan süre içinde dava açılması gerekmektedir.

4. Vergi Mahkemesinde Dava Açma Süresi

İ.Y.U.Kanunun 7. maddesine göre vergi mahkemelerinde dava açma süresi 30 gündür. Sürenin başlangıcı, mükellefe vergi ve cezaların tebliğ tarihini takip eden günden başlamaktadır. Takip eden günde dahil 30 günün sonunda süre dolmaktadır.

Ancak aşağıdaki durumlarda bu süre uzayabilmektedir. Bu durumlar şöyle sıralanabilir:

a-) Sürenin bitimi tatil gününe rastlarsa, tatilin bitimini izleyen çalışma gününün bitimine kadar uzar. Örneğin sürenin bitimi cumartesine rastlamışsa, Pazartesi günü mesai bitimine kadar dava açılabilir.

b-) Sürenin bitimi ara verme zamanına rastlarsa, bu süre ara vermenin sona erdiği günü izleyen tarihten itibaren 7 gün uzar.

Süre geçtikten sonra dava açılamaz. Dava açılması halinde İ.Y.U.Kanunun 5. maddesine göre sürenin geçmesi nedeniyle dava reddedilmektedir.

Dava Safhası

a- Vergi Mahkemesi Safhası

İlgili mahkemeye hitaben dilekçe ile süresi içinde dava açılması gerekir. Dava dilekçesi ve ekleri mutlaka şirket yetkilileri tarafından, ya da mükellef Şahıssa ilgili kişi tarafından imzalanmış olması gerekir. Davayı vekil açıyorsa vekilin avukat olması zorunludur. Dilekçe 3 örnek olarak hazırlanıp, 2 örneği mahkemeye verilmesi gerekir. İ.Y.U.Kanunun 6. maddesine göre vergi mahkemesinde dava dilekçeleri, harç ve posta ücretleri alındıktan sonra kayıtları yapılmakta, bu kayıtların yapıldığı tarihte dava açılmış olmaktadır. Bu nedenle posta ile dava dilekçesinin mahkemeye gönderilerek dava açılması pratikte mümkün gözükmemektedir. Vergi mahkemesine dava açılması tarh edilen vergi ve cezaların tahsili, davanın sonuna kadar durmaktadır. Bunlar için ayrıca yürütmeyi durdurma kararı istenmesi gerekmemektedir. Vergi mahkemesinin kararından sonra temyiz için mükellefin ya da Vergi dairesinin temyiz için Danıştay'a dava açması durumunda bu safhada tahsilatın durdurulması için ayrıca teminat göstererek Danıştay'dan yürütmenin durdurulması talep edilmelidir.

Vergi mahkemesine dava dilekçesi 2 örnek olarak verileceğini belirtmiştik. Mahkeme bu dilekçelerin 1'ini Vergi dairesine savunma yapması için tebliğ eder. Vergi dairesi 30 gün içinde savunmasını yaparak mahkemeye sunar. Vergi Dairesinin savunması mükellefe tebliğ edilir. Mükellefte bu savunmaya yine 30 gün içinde cevabı mahkemeye sunar. Mahkeme bu cevabı da vergi dairesine tebliğ eder vergi dairesi bu cevaba 30 gün içinde 2. savunmasını yaparak mahkemeye sunar. Mahkeme, vergi dairesinin 2. savunmasını da mükellefe tebliğ eder ancak bu 2. savunmaya mükellef cevap vermez. Şayet 2. savunmada cevaplandırılması gereken hususlar varsa mahkeme ayrıca bunu talep eder yoksa cevap verilmez. 30 günlük cevap verme süresi talep üzerine mahkeme tarafından bir defaya mahsus 30 günü geçmemek üzere uzatılabiliyor. Tarafların savunma ve cevap verme zorunlulukları yoktur. Sürelerin geçmesinden sonra verilen cevap ve savunmalar dikkate alınmamaktadır.

Mahkemede, mükellefe ait 1'i dilekçe 1'i cevap olmak üzere 2 dilekçe ve vergi dairesine ait 2 savunma dilekçesiyle dosya tamamlanmış olmaktadır. Mahkeme, ayrıca bilirkişi incelemesi istenmemişse bu şekilde oluşturulan dosya üzerinde kararını vermektedir. Mükellef dava dilekçesinde ya da vergi dairesinin savunmalarında ya da mükellefin cevap dilekçesinde duruşma talebinde bulunulabilir. Bu takdirde mahkeme ayrıca duruşma yapar.

Mahkeme aşağıdaki 3 durumdan birine göre kararını verir.

Ya davayı kabul eder,
Ya davayı redder,
Ya da davayı kısmen kabul, kısmen reddeder.

Davayı kabul ederse, vergi dairesi, reddederse mükellef, kısmen kabul, kısmen reddederse bu sefer iki tarafta Danıştay'a temyize gidebilir.

b- Danıştay Safhası

Mükellefin vergi mahkemesindeki davayı kazanması sonucu, Vergi dairesi tarh edilen vergileri terkin etmemekte, kestiği cezaları kaldırmamakta ya da iade talebi varsa yerine getirmemekte, ta ki temyiz yoluyla Danıştay'daki davayı da kaybedinceye kadar. Vergi dairesinin davayı kaybetmiş olması, 30 günlük süre içinde temyize gidip aksi yönde karar çıkartması gerekecektir.

Davayı mükellef kaybederse bu sefer ispat külfeti mükellefe ait olmakta olup, temyize gidip aksi yönde karar çıkartması gerekecektir. Davayı mükellef kaybettiğinde tahsilat işlemleri başlayacağından; Danıştay da acilen yürütmenin durdurulması gerekecektir. Yürütmenin durdurulması talebi genelde temyiz dilekçesiyle birlikte ya da daha önce ayrı bir dilekçe ile talep edilebilir. Geç kalmamak için acilen talep edilmesi yerinde olur.

Yürütmenin durdurulması dilekçesi, kararı veren mahkemeye, Danıştay'a gönderilmek üzere verilmelidir. Yürütmenin durdurulması kararı, teminat karşılığı verilmektedir. Şayet Vergi dairesi tarh ettiği vergi ve cezalar için teminat almışsa dilekçede bunlar belirtilerek teminat konusu halledilmiş olacaktır.

Danıştay dava dairesinin, yürütmenin durdurulması kararına karşı 7 gün içinde Vergi Dava Daireleri Genel Kuruluna bir defa itiraz edilebilmektedir. İtiraz üzerine verilen karar kesindir. Yürütmenin durdurulması kararı, Vergi dairesine gelince, vergi dairesi Danıştay dan esas hakkında karar gelinceye kadar tahsilat işlemlerini durdurmaktadır.

Vergi Mahkemesince dava kısmen onanıp, kısmen reddedilmesi durumunda, reddedilen kısımlar için bu işlemlerin yapılması gerekecektir.

Yürütmenin durdurulması dilekçesi, Danıştay başkanlığına gönderilmek üzere kararı veren Mahkeme başkanlığına verilir. Bu dilekçede olay kısa olarak anlatılıp ve gerekçeler belirtilerek yürütmenin durdurulması talep edilir.

Danıştay'a temyiz için başvuru süresi 30 gündür. Vergi Mahkemesinin kararının tebliğini takip eden günden itibaren 30 gün içinde Danıştay Başkanlığına hitaben temyiz talebinde bulunulmalıdır. Danıştay'a hitaben yazılan dilekçeler kararı veren mahkemeye Danıştay Başkanlığına gönderilmek üzere verilir. Bu dilekçede duruşma talep edilirse, Duruşma talebi, Vergi Mahkemesinin aksine Danıştay'ın duruşma talebini uygun görmesi halinde yapılır. Aksi halde duruşma yapılmaz.

Danıştay'a gelen temyiz dilekçeleri karşı tarafa tebliğ edilir. Karşı taraf 30 gün içinde isterse cevap verir. Özellikle kısmen onanan, kısmen reddedilen davaların temyizinde, cevap veren taraf temyiz başvurusunda bulunmamışsa bile düzenleyeceği cevap dilekçesinde temyiz isteminde bulunabilir. Bu dilekçe temyiz dilekçesi yerine geçer. Temyiz dilekçesi yerine geçen bu dilekçe Danıştay'ca karşı tarafa tebliğ edilir. Karşı taraf da isterse buna cevap verir. Bu şekilde oluşturulan dosya üzerinde Danıştay kararını verir.

Danıştay mahkemenin kararını ya onar, ya bozar, ya da kısmen onar kısmen bozar. Danıştay işin esası hakkında karar vermesi mümkün olmadığından, işin esası hakkında karar verecek olan ve davaya bakmış olan vergi mahkemesine kararını gönderir. Danıştay da mahkemenin kararı onanmışsa karar kesinleşmiş olur. Bozulmuşsa mahkeme Danıştay'ın bozma kararına uyar yada ısrar eder. Bozma veya ısrar kararı taraflara tebliğ edilir. Taraflardan biri, bozma kararını ya da ısrar kararını tekrar temyiz ederse bu sefer dava, Vergi Dava Daireleri Genel Kurulunda görüşülür. Burada verilen karar kesindir. Vergi Mahkemesi buradan gelen karar doğrultusunda karar vermek durumundadır.

5. Diğer Başvuru Yolu

Tarh edilen vergi ve kesilen cezalarda, VUK’nun 116-117. maddesinde sayılan vergi hataları mevcutsa, yani hesap hataları ya da vergilendirme hataları varsa, bu halde 30 günlük dava açma süresinde, tarhiyatı yapan vergi dairesinden İYUK 10. ve 11. maddelere göre düzeltme talebinde bulunulur. Örneğin mükellef, dava açma süresinin 25. günü düzeltme talebinde bulunmuş olsa, düzeltme talebinin reddi halinde kalan 5 günlük süre içinde vergi mahkemesine dava açabilmektedir.

Yine vergi hatalarına ilişkin olmak şartıyla dava süresi geçmişse 5 yıllık zamanaşımı süresi içinde vergi dairesinden düzeltme talep edilebilmekte, talebin reddi üzerine Maliye Bakanlığına VUK.’nun 124. maddesine göre şikayet yoluyla başvuruda bulunulmakta, buradan alınan red cevabı 60 gün içinde Danıştay'da dava açılabilmektedir.

Bu başvuru yolları, sadece vergi hatalarına ilişkin uyuşmazlıklar için kullanılabilmektedir. Uyuşmazlık konusu vergi ve cezalarda, vergi ve hesap hatası bulunmuyorsa bu yolla dava açılması mümkün değildir. Bunun normal rejim içinde yani 30 gün içinde doğrudan dava edilmesi gerekir. Vergi hatası bulunmayan bir uyuşmazlığın bu yolla dava edilmesi halinde, vergi dairesindeki düzeltme talebinde geçirilen bekleme süresi 30 günlük dava açma süresini geçirmiş olacağından dolayı, mahkeme davayı vergi hatasına ilişkin olmadığı ve normal sürede açılması gereken davanın süresinde açılmamış olduğu gerekçesiyle davayı reddedecektir.

Süre geçtikten sonra aynı şekilde Maliye Bakanlığına şikayet yoluyla yapılan düzeltme talebinin Danıştay'da dava edilmesi durumunda da dava konusu vergi hatalarına ilişkin olmadığı gerekçesiyle dava reddedilmektedir.

III. DEĞERLENDİRME VE SONUÇ

Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının “Hak Arama Hürriyeti” başlıklı 36 ncı maddesinin 1. fıkrasında, “Herkes, meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir” hükmü yer almaktadır.

Vergi mükellefleri, inceleme sonucu karşılaştıkları vergi ve cezalara karşı;

• Cezalarda indirim talep edebilir,
• Uzlaşma talep edebilir,
• Vergi Mahkemesinde dava açabilir.

Gerek Anayasanın ilgili hükümleri ve gerekse de Anayasa Mahkemesinin hukuk devleti olmanın ilkeleri belirleyen kararlarında idari işlemlerin yargı denetimine açık olduğu diğer bir ifade ile idare tarafından düzenlenen idari nitelikteki işlemlere karşı yargı mercileri önünde dava edilebilmesi her zaman mümkündür.

Ancak, idari işleme karşı açılan davanın reddi hâlinde 6183 sayılı Kanunu’nun 58 inci maddesinde itirazında haksız çıkan amme borçlusuna % 10 oranında haksız çıkma zammı öngörülmektedir. Bu durum bir sınırlandırma yapılmaksızın her türlü red kararı sonrasında haksız çıkma zammı alınmasına imkân verilmesi nedeniyle kişilerin yargı yoluna başvurmasını zorlaştırıcı ve caydırıcı bir etki yaratmaktadır.

Uzlaşma ise, mükellef ile idare arasında meydana gelen uyuşmazlıkların yargı yoluna başvurmadan önce çözümlenmesini sağlamaktadır. Bu uygulamayla Vergi İdaresi, alacağı vergi ve buna bağlı cezanın bir kısmından vazgeçmek suretiyle, yargı müessesesini de meşgul etmeden alacağını daha kısa sürede tahsil etmektedir.

Haklarında vergi, ceza, faiz veya zam uygulamasına gidilen mükelleflerin uzlaşma istemesi, fakat uzlaşmanın sağlanamaması ve bunların dışında vergi ile ilgili diğer uyuşmazlıklar yaşamaları durumunda yargı organlarına da başvurma hakları vardır.

EK:
                                 YÜRÜTMENİN DURDURULMASI
                            VE/VEYA DURUŞMA İSTEMLİDİR (*)

……………                      VERGİ MAHKEMESİ BAŞKANLIĞI’NA
DAVACI: Ad Soyad yazılmalıdır.
T.C. KİMLİK NUMARASI/VERGİ KİMLİK NUMARASI (**):
Adresi:
VEKİLİ:
DAVALI: Davalı idarenin adı yazılmalıdır.
Davalı İdarenin Adresi:
VERGİ VE CEZANIN NEVİ (***):
DÖNEMİ (***):
MİKTARI (***):
DAVA KONUSU İŞLEMİN TEBLİĞ TARİHİ:
TALEP KONUSU: Davalı idarenin işlemine karşı talep ve istem özetlenmelidir.
AÇIKLAMALAR: Maddi olay ve açıklaması yapılmalıdır.
HUKUKİ DAYANAK VE DELİLLER:
SONUÇ VE İSTEM:
                                       Ad ve Soyad
                                               İmza

Ekler:
* Talep halinde
** Türk vatandaşı gerçek kişiler için T.C. Kimlik Numarası, tüzel kişiler, dar mükellefler ve Türk vatandaşı
olmayan gerçek kişi için Vergi Kimlik Numarası
*** Davanın konusuna göre belirtilmesi gereken hususlar