Kamu alacaklarının takibinde rüçhan hakkı uygulaması

I-GENEL AÇIKLAMALAR

6183 sayılı AATUHK’nun hükümlerine göre, amme alacaklarında rüçhan hakkı yasanın 20. maddesinde düzenlenmiştir. Madde hükmüne göre, üçüncü şahıslar tarafından haczedilen mallar paraya çevrilmeden önce o mal üzerine kamu alacağı için de haciz konulmuşsa bu alacakta hacze katılır ve aralarında satış bedeli garameten paylaşılır.

Rüçhan, eşitler arasında üstün olmak demektir. Rüçhan hakkı da aynı özellikteki haklar arasında üstün olmayı ifade etmektedir. 6183 sayılı yasanın 21. maddesi ile kamu alacaklarına borçlunun kamu alacakları haricindeki borçlarına göre imtiyazlı olmak hakkı verilmiş bulunmaktadır. Başka bir ifade ile amme alacağı diğer alacaklara göre belli şartlarda ayrıcalıklı olup, bu ayrıcalık gerek hacze iştirak durumunda ve gerekse diğer durumlarda öncelik hakkı söz konusu olmaktadır. Bu şekilde düzenleme yapılmış olup, amme hizmetlerinin görülmesi sırasında bazı masrafların yapılması için tahsil edilmesi gereken paraların mükelleflerden tahsiline, özel nitelikli kişi alacaklarına göre öncelik hakkı tanınmış bulunmaktadır. Bu durum bazı hallerde kamu alacağı rehinli alacakların bile önüne geçebilecektir.

II-HACZE İŞTİRAK ŞARTLARI

Özel hukuk ilişkilerinde İcra İflas Yasasının 100. maddesinde özel hukuk ilişkilerinden kaynaklanan alacaklara uygulanan hacze iştirak derecesi belli bir kurala bağlanmıştır. Diğer taraftan 6183 sayılı yasanın 21. maddesinde ise kamu alacağına hacze iştirakte diğer alacaklarına göre bir takım ayrıcalıklar verilmiş bulunmaktadır.

İİY’nun 100. maddesinde; “İlk haciz üzerine satılan malın tutarı vezneye girinceye kadar aynı derecede hacze iştirak edebilecek alacaklar:

1) İlk haciz ilamsız takibe müstenitse takip talebinden ve ilama istinat ediyorsa dava ikamesinden mukaddem yapılmış bir takip üzerine alınan aciz vesikasına,

2) Yukarıdaki fıkrada yazılı tarihlerden önce açılmış bir dava üzerine alınan ilama,

3) Aynı tarihlerden mukaddem tarihli resmi veya tarih ve imzası tasdikli bir senede,

4) Aynı tarihlerden mukaddem tarihli resmi dairelerin veya salahiyetli makamların salahiyetleri dahilinde ve usulüne göre verdikleri makbuz veya vesikaya istinat eden alacaklılardır.

Bu suretle iştirak halinde icra dairesi müracaat üzerine aynı derecedeki alacaklıların

bütün alacaklarına yetecek nispette ilave suretiyle hacizler yapar.

Bunların haricindeki alacaklılar ancak, evvelki dereceden artacak bedeller için hacze iştirak edebilirler.”

Bu kuralın istisnası ise aynı yasanın 101. maddesinde düzenlenmiştir.

Oysa kamu alacakları için, üçüncü kişiler tarafından haczedilen mallar paraya çevrilmeden önce aynı mal üzerine kamu alacağı için haciz konulursa hacze iştirak kabul edilmekte ve satış bedelinin bölümü “garameten” yapılmaktadır. Kamu alacağı için hacze iştirakin koşulları;

a) Üçüncü kişiler tarafından haczedilen mallar paraya çevrilmemiş olması,

b) Kamu alacağı için aynı mala haciz konulmuş olması.

Bu koşulların varlığı durumunda kamu alacağı hacze iştirak eder ve İİK’nun 100.

maddesinde düzenlenen yukarıda belirttiğimiz koşullar aranmaz. Haczedilen malın paraya çevrilmesinden sonra kamu alacağı için hacze iştirak mümkün değildir. Aynı şekilde, üçüncü kişi tarafından mal henüz paraya çevrilmemiş dahi olsa kamu alacağı için mala haciz koymadan hacze iştirak mümkün olmamaktadır. Haciz kararı alınmış olması yeterli değildir. Haciz kararının uygulanmış olması gerekir.

Garameten paylaşma, herkese alacağına göre eşit oranda ödeme yapılmasıdır. Satıştan tahsil edilen para toplam alacak tutarına bölünür. Bütün alacaklılara bu orana göre ödeme yapılır.

Örnek; hacze iştirak eden alacak miktarı 100 YTL olduğunu varsayalım, satıştan ise 70 YTL tahsil edildiğini kabul edelim. Bu durumda her alacaklı 70/100 esasına göre ödeme yapılacaktır. Amme idaresi ise alacağının %70’ini alacaktır.

III-KAMU ALACAKLARININ HACZE İŞTİRAKTE ÖNCELİK SIRASI NEDİR?

Amme alacakları öncelik sırasına göre hacze iştirakte 2 kısma ayrılabilir. Bunlardan birinci grup:

a) Eşya veya taşınmazın aynından yani kökünden kaynaklanan kamu alacakları,

b) Diğer amme alacakları,

Diğer ikinci grup ise;

a) Genel bütçeye dahil vergiler ve bunlara bağlı ceza ve fer’i alacakları,

b) Diğer amme alacakları,

Diğer taraftan geçerli olmayan bir haciz işleminde kamu alacaklarının haczi iştirakine

mümkün bulunmamaktadır.

Rehinli alacakların diğer alacaklara göre durumuna gelince;

Rehinli alacakların diğer alacaklara göre bir öncelik sırası olmakla beraber, gümrük vergisi, gümrük resmi, bina ve arazi vergisi, emlak vergileri gibi taşınmazın veya eşyanın kökeninden kaynaklanan vergiler ve kamu alacakları o eşya veya gayrimenkulun bedelinden tahsilinde rehinli alacaklardan önce gelmektedir. Bu prensip veya kural, 6183 sayılı kanunun 21. maddesinde ve İİK’nın 206. maddesinde yerini bulmuştur. Eşya veya gayrimenkulun aynından gelen kamu alacakları özetle şöyledir:

Gümrük vergisi, emlak vergisi, veraset ve intikal vergisi, motorlu taşıtlar vergisi ve bu vergilerin cezaları ile gecikme faizi, gecikme zammı ve tescil faizleridir.

Katma değer vergisi ise, kanunun 55. maddesine göre mükelleflerin fabrika veya üretim yerlerindeki ilk madde yardımcı madde ve yarı mamuller veya mamuller üçüncü şahıslara satılmış veya rehnedilmiş bile olsa, KDV ile zam ve cezalarının teminatı hükmünde olup, bedellerinden ilk önce anılan hazine alacağı tahsil edilecektir. Özetle, KDVK’nun 55. maddesinde yer alan öncelilik esası, 6183 sayılı yasaya göre değil, kendi öz yasasından ileri gelmektedir. Bu hal, KDV’nin önceliğinin sadece belirtilen mallar için söz konusudur. Diğer malların satışında ise KDV rehinli alacaklara göre öncelilik taşımaktadır⁽¹⁾.

KDV alacağının yukarıda yer verilen malların haczinde ise öncelikli alacak olabilmesi için vergi ve cezanın eşyaların aynından odaklanmış olma koşulu aranmamaktadır⁽²⁾.

YARIN: Rehinden önce veya sonra haciz konulması halinde durum nedir?

---

⁽¹⁾ Yargıtay, 19. D. 28/2/1995 gün ve E:513-1726 sayılı kararında aynı yönde karar verilmiştir.

⁽²⁾ ÖZBALCI Yılmaz, “Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun Yorum Ve Açıklamaları”, Oluş Yayıncılık, Nisan 2007, S. 282.