Ekonomiye ilişkin tahminlerdeki ve hedeflerdeki sapmalar

Türk Dil Kurumunun Güncel Türkçe Sözlüğünde "tahmin"; yaklaşık olarak değerlendirme, akla, sezgiye veya bazı verilere dayanarak olabilecek bir şeyi, bir olayı önceden kestirme, "hedef" ise; yapılması tasarlanan iş, amaç, varılacak yer, ulaşılacak son nokta şeklinde açıklanmaktadır. Bu iki kavram birbiriyle ilişkili, geçişken ve birbirini tamamlayan nitelik taşımaktadır. Hedefler ayni zamanda birer tahmindirler (örneğin; ihracat hedefi). Bir varil petrolün gelecekteki fiyatına ilişkin bir rakamsal sunum ise sadece tahmindir. Hedefler ise bir ekonomik iddiayı göstermektedir. Temel ekonomik göstergelerde yapılan rakamsal revizeler (revize hedefler dahil) ile gerçekleşme beklentileri de birer tahmindirler. Dolayısıyla, bütünlük sağlayan bu iki kavram; öngörü performansıyla ve gerçeği yansıtmak konusundaki duyarlılıkla yakından ilişkilidir.     

Bilindiği üzere, hükümetler tarafından hazırlanan veya değişik kamu kurum ve kuruluşları tarafından yayımlanan bazı dokümanlarda; gerçekleşen rakamsal veriler yer almakta ve tahminler ile hedefler açıklanmaktadır. Özellikle bu bağlamda bazı resmi dokümanlar, kamu kesiminin çeşitli düzenlemeleri ve kurumsal açıklamaları ayrı bir önem arz etmekte ve değişik kesimler tarafından ciddi bir şekilde izlenmekte, küresel gelişmelerin yanı sıra bunlar da dikkate alınarak yol haritaları çizilmekte ve kararlar alınmaktadır. Kalkınma planlarını, orta vadeli programları, yıllık programları ve bütçeleri bu kapsamda öne çıkan resmi belgeler olarak değerlendirmek gerekmektedir. Bu dokümanların metin ve rakamsal kısımları; genel bir ekonomik analiz yapılmasına imkan sağlamakta, yurt dışına ve yurt içine yönelik ekonomik mesajlar içermekte, kamu kurum ve kuruluşlarının yanı sıra başta özel sektör olmak üzere toplumun çeşitli kesimlerine ve vatandaşlara kendi pencerelerinden bir değerlendirme yapmaları olanağını vermekte, mevcut konumlarına ve geleceğe ilişkin kararlar alma hususunda yardımcı olmaktadır. Anılan resmi dokümanlardaki temel ekonomik göstergelere ilişkin tahmin ve hedefler bu açıdan özel bir anlam ifade etmektedir. Öte yandan, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının açıklamaları, tahminleri, hedefleri ve kararları da bu kapsamda mütalaa edilmesi gereken önemli referanslardır.     

Tahmin ve hedeflere ilişkin rakamsal göstergelerin oluşturulması sürecinde; çeşitli kamu kurum ve kuruluşlarından, özel sektörden ve gerek görülen diğer yerlerden bilgiler ile veriler alınmakta ve dış siyasi ve ekonomik konjonktür de yakından izlenmektedir. Doğal olarak bu kadar geniş bir alan değerlendirilerek kamu kurum ve kuruluşları tarafından oluşturulan tahmin ve hedeflerde bazı sapmalar olması kaçınılmazdır. Ancak, bu sapmaların boyutunun fazla olmaması ve özellikle kısa süreli öngörülerde başarılı bir performans gösterilmesi gerekir. Uluslararası kuruluşlar da gerek küresel gerek ülkeler bazında bazı tahminlerde bulunmakta ve bunları gerektiğinde revize etmektedir. Küresel örneklerde de görülen söz konusu öngörü revizeleri doğal bir gelişmedir.                

Ancak, resmi dokümanlarla veya başka bir yöntemle deklere edilerek açıklanan tahmin ve hedeflerde büyük sapmalar olması halinde; durumun sorgulanması ve nedenlerinin açıklığa kavuşturulmasında fayda ve zaruret bulunmaktadır. Çünkü, ortaya çıkan tablonun oluşmasında muhatap iki kesim vardır. Bunlardan birisi bürokrasi, diğeri ise siyasilerdir. Doğal olarak siyasi iktidarlar olumlu görüntülerden oluşan bir ekonomik tabloyu her zaman görmek isteyecek ve bunun için bürokrasiyi yönlendirmeye çalışacaktır. Bu kapsamda bürokrasiyi oluşturan bürokratların ve teknokratların bilgi donanımları, tecrübeleri ve görüş ile önerilerini tüm açıklığıyla çekinmeden iletme iradeleri öne çıkmaktadır. Siyasi iktidarların ise bürokrasiye amaç ve hedef öngörülerini iletmesi ancak rakamsal telkinde bulunmamasında fayda vardır. Çünkü, alanında uzman kişilerin detaylı çalışmaları sonucunda tespit edilen rakamsal sonuçlar üzerinden siyasilerin nihai kararını vermesi, daha sağlıklı ekonomik görüntülerin ortaya çıkmasını sağlar ve tahmin ile hedeflerdeki sapmaları minimize eder.      

Bürokrasinin bu süreçte; küresel, bölgesel ve yurt içindeki her alandaki gelişmeleri yakından izlemesi, sağlıklı bir veri üretimini ve akışını gerçekleştirmesi, siyasi iktidarların öngördüğü amaç ve hedeflere ulaşmayı sağlayacak öneriler yapması, zorlukları çeşitli boyutlarıyla ortaya koyması ve bazı konulardaki endişelerini ve karşı görüşlerini açıklaması hayatiyet taşımaktadır. Bir başka ifadeyle; bürokrasiden teknik olarak doğru yararlanılması, yanılgı payı az tahmin üretme performansı düşük kadroların; görüş, tahmin ve hedef oluşturma süreçlerindeki etkileri azaltılmalı, başarılı performans gösterenler ise farklı konumda değerlendirilmelidir. 

Özellikle orta vadeli programlardaki bazı tahmin ve hedeflerin sık sık revize edilmesi ve bu kapsamda Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının Hükümetle beraber belirlediği enflasyon hedefini her yıl tutturamaması ve yıl içinde de bu oranı revize etmesi madalyonun diğer bir yüzünü oluşturmakta ve bu tür gelişmeler ve görüntüler; iktisadi motivasyonu sağlamak amacıyla veya spekülasyonlara açık diğer nedenlerle tahmin ve hedeflerin fazla iyimser bir şekilde tespit edildiği hususunu gündeme getirmekte ve oluşan bu durum; "kamu kurumlarının kendi performans seviyesinden mi veya bürokratik reflekslerden mi kaynaklandığı, bürokrasinin siyasi telkinlerden mi etkilendiği veya siyasi iktidarın öngördüğü ve bürokrasiye deklere ettiği rakamsal tablonun bir sonucu mu olduğu" sorularını akıllara düşürmektedir. Tahmin ve hedeflerin olumlu yaklaşımlarla ve ekonomiyi motive edici bir düşünceyle oluşturulması hususu anlaşılır olmakla birlikte; temel ekonomik göstergelerdeki sapmaların fazla olması halinde; ekonomik verilere olan güvenin sorgulanması gibi bir durumun yaratılması riski de bulunmaktadır.